Doğal Afetlerde İlk Yardım
Afet; Doğa, teknoloji veya insan kaynaklı toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, çok sayıda insanın yaralanması yada ölmesi veya mal ve mülkün zarar görmesine sebep olan yerel ilk yardım ve kurtarma kaynaklarının yetersiz kalması olarak tanımlanır.
Deprem en çok zarar veren doğal afetlerden biridir. Deprem gibi afetlerde yaralıya müdahalede ilkyardımı iyi bilmek hayat kurtarabilmek için son derece önemlidir. Depremlerde sık karşılaşılan yaralanmalar; iç ve dış kanamalar, kafa, göğüs, karın, göz yaralanmaları, ezik veya kırıklar ve yanmalardır. Enkaz altından yaralı çıkartırken dikkat edilmesi gereken çok fazla durum vardır. Aceleye getirilen kurtarma girişimleri sonucunda yeni ve daha ciddi yaralanmalar meydana gelebilir. Dikkat edilmesi gereken ilk durum, yaralının vücudunun katlanmadan, boynunun ve belinin kıvrılmadan, vücut boyunca çekilerek çıkarılmasıdır. Bu sırada yaralının uzuvlarının halen sıkışık olması ihtimali göz ardı edilmemelidir. İlkyardım yapmak isteyen kişi yeterince bilgiye sahip değilse, yapılan yanlışlıklar yaralının durumunu daha da ağırlaştırabilir.
Ana Kurallar: · Önce kendinizin ve çevrenizin can güvenliğini sağlayın.
- Çevrede ilkyardım konusunda daha deneyimli birisi varsa, ana müdahaleyi ona bırakın ve yardımcı konuma geçin.
- Soğukkanlı ve çevrenizi sakinleştirecek şekilde davranın.
- Yaralıyı soğuk kanlı ve hızlı bir şekilde değerlendirin.
- Bilmediğiniz konuda müdahale etmeyin.
- Yaralıyı ve yakınlarını sakinleştirin.
- Olay yerine ulaşan sağlık personeline detaylı ve doğru bilgi verin.
Temel İlkeler:
Tehlike: Hasta yada yaralının bulunduğu yerin gaz, elektrik vb. kaçağı, yeni bir kaza gibi tehlike içerip içermediğini değerlendirin.
Taşıma: Hasta yada yaralının tehlikeli bölgeden uzaklaştırılması, ilk yardımın daha uygun şartlar altında yapılacağı yere nakledilmesi veya ambulansa taşınması sırasında, yaralanma ya da hastalığın durumuna uygun ve durumu kötüleştirmeyecek şekilde taşıyın.
Triyaj (Ayırma): Birden çok hasta veya yaralının olduğu durumlarda müdahale öncelik sıralaması konusunda çok dikkatli olun.
Tanı: Yaralı veya hastanın solunum, dolaşım, kanama, şok, bilinç gibi yaşamsal durumlarına mutlaka öncelik verin.
Haberleşme: Olayı haber vererek gerekli sağlık, itfaiye, güvenlik ekiplerinin olay yerine gelmeleri sağlanmalı. Öncelikle yaralının hava yolunun ve solunumunun açık olup olmadığını kontrol etmek gerek. Bunu yaralının ağzına ve burnuna ağzınızı yaklaştırarak yapabilirsiniz. Şah damarı veya nabız kontrolü yapın.
Deprem gibi doğal afetlerde en çok rastlanılan yaralanmalara yapılacak müdahaleler ise şöyledir;
Yaralıyı Kaza veya Afet Ortamından Çıkarma:
- Boyun tespiti yapılmalı,
- Sıkışmanın kaldırılması için araç gereç kullanılmalı,
- Yaralının arkasına geçilmeli,
- Kollar yaralının kollarının altından geçirilmeli,
- Yaralı kolundan tutarak çekilmeli,
- Vücuda saplanmış cisim varsa çıkarılmamalı
Kanamalar: Kanın herhangi bir nedenle damar dışına çıkmasına kanama denir. Kanamalar her zaman tehlikelidir. Halsizlik, şok ve ölümle sonuçlanabilir. Kanamalar iç ve dış kanama olmak üzere iki çeşittir. Temel yaşam desteği sonrasında tedavide önceliğe sahiptir. Kanamaların çoğu 6-10 dakika içinde, damar spazmı ve pıhtı oluşumu ile durur. Acil bir durumdur ve hemen en yakın sağlık kuruluşuna sevki sağlanmalıdır.
Şokta İlk Yardım:
- Kendinin ve çevrenin güvenliği sağlanır,
- Hava yolunun açıklığı sağlanır,
- Hasta/yaralının mümkün olduğunca temiz hava soluması sağlanır,
- Varsa kanama hemen durdurulur,
- Şok pozisyonu verilir,
- Hasta/yaralı sıcak tutulur,
- Hareket ettirilmez,
- Hızlı bir şekilde sağlık kuruluşuna sevki sağlanır (112),
- Hasta/yaralının endişe ve korkuları giderilerek psikolojik destek sağlanır.
Uzuv Kopması Durumunda İlk Yardım:
- Kazazede sırt üstü yatırılmalı,
- Kazazedenin bacakları 20-30 cm kadar yükseltilmeli,
- Turnike uygulamalı (kopan uzvun 3-4 parmak üzerine),
- Kopan parça temiz, su geçirmez ağzı kapalı plastik bir torbaya yerleştirilmeli,
Altın kural:
- Kopan parçanın konduğu torba, buz içeren ikinci bir torbanın içine konmalı (kopan parça direkt buz veya su içine konmaz),
- Torba temiz bir bez ile sarılıp yaralı ile aynı vasıtaya konmalı, üzerine hastanın ad ve soyadı yazılmalı,
- Tıbbi birimler müdahalenin hızlandırılması için transport esnasında haberdar edilmeli.
Dış Kanama Kontrolü (küçük kanama):
- Kanayan yer üzerine (parmakla temiz bir bez kullanılarak) baskı yapılmalı,
- Kanama durmuyorsa el ayası kullanılarak baskı artırılmalı,
- Kanama duruncaya kadar baskı uygulamaya devam edilmeli,
- Birinci bez, kanla ıslanırsa üzerine ikinci bir bez koyarak (Altın kural: ilk bezi kaldırmadan) baskı yapmaya devam edilmeli,
- Yaranın uç tarafındaki renk değişikliği ve nabız, kontrol edilmeli.
Kırıklarda İlk Yardım:
- Eklem veya kırık bölgenin hareketini engellemek için TESPİT (sabitlenmeli) edilmeli,
- Kırık bölgeye soğuk uygulama yapılmalı (buz uygulaması),
- Kol ve bacaklardaki kırıklar sabitlendikten sonra kalp seviyesinden yükseğe kaldırılmalı.
- Bacak -Diz ve ayak bileği eklemini içine alacak şekilde ve eşit uzunlukta iki atel seçilmeli (uzun bir tahta kullanılabilir),
- Atel bacağın iki tarafına uygun şekilde yerleştirilmeli ve geniş sargı ile bağlanmalı.
- Uyluk -Kalça ve diz eklemini içine alacak şekilde, biri koltuk altına uzanacak uzunlukta iki atel seçilmeli,
- Atel bacağın iki tarafına uygun şekilde yerleştirilmeli,
- İki atel gövde düzeyinde ve bacak hizasında iki veya üç geniş sargı kullanarak, diz seviyesinde geniş bir sargı, ayak bileğinde 8 şekli oluşturan bir sargı ile bağlanmalı.
Kanamada, Ana Damara Baskı Uygulaması:
- Boyuna baskı uygulamak için, baş parmakla (yara sağdaysa sol baş parmak, yara soldaysa sağ baş parmak) doğru yere baskı uygulanmalı,
- Köprücük kemiğinin arkasından baskı uygulamak için, baş parmak (yara sağda ise sol baş parmak, yara solda ise sağ baş parmak) doğru yere baskı uygulanmalı,
- Koltuk altında baskı uygulamak için, bir veya her iki baş parmakla doğru yere baskı uygulamalı,
- Kolda baskı uygulamak için, baş parmakla (sağ koldaki yara için sağ baş parmak, sol koldaki yara için sol baş parmak) doğru yere baskı uygulanmalı,
- Kasıkta baskı uygulamak için, el yumruk yapılmış ve kol düz olarak (sağ taraftaki yara için sağ yumruk sol taraftaki yara için sol yumruk ) doğru yere baskı uygulanmalı,
- Uylukta baskı uygulamak için, yumruk sıkılmış ve kol düz olarak (sağ taraftaki yara için sağ yumruk, sol taraftaki yara için sol yumruk ) doğru yere baskı uygulanmalı,
- Sağlık ekibi gelinceye yada sağlık kuruluşuna ulaşıncaya kadar basınç gevşetilmemeli,
- Yaralı pansuman görülecek şekilde battaniye ile sarılmalı.
Yanık Durumunda Yapılacaklar:
- Yanan bölge üzerine bol su dökülmeli,
- Yanan bölge üzerindeki elbiseler (giysiler) keserek, sıyırmadan çıkarılmalı,
- Yanan bölge üzerindeki içi su dolu kabarcıklar patlatılmamalı,
- Yanan bölge üzerine, su dışında (salça, diş macunu, yoğurt, patates vb. ) herhangi madde sürülmemeli.
Donmada ilk Yardım:
- Deri soğuk soluk ve duyusuzdur,
- Vücud ısısı çok düşerse ; kan damarları çok gevşer ve cilt kızarır ; “yalancı kanlanma”
- Soğuk kan kalbe gider ve kalbin durmasına yol açar,
- Özellikle baş, yüz, el ve ayaklar iyi korunmalıdır,
- Hastayı kapalı ve ılık yere taşıyınız,
- Islak ve donmuş elbiseyi çıkarınız, baş dahil battaniyeye kundak gibi sarınız,
- Masaj kesinlikle yapmayınız,
Bilinçsiz ise;
- Solunum ve kalp kontrol edilir, eğer alınamıyorsa kalp-akciğer canlandırma yapılmalıdır,
- Bilinçsiz, fakat kalp ve solunum varsa ; kesinlikle ağızdan birşey verilmemelidir,
- Bilinci yerinde ise; moral verilmelidir, kol ve bacaklarını hareket ettirmesi söylenilmelidir,
Altın Kural ; alkollu içecek vermeyiniz, sıcak alkolsuz içecek veriniz, uyutmayın, konuşturunuz, 20 derecelik ortama alınız ve kademeli olarak ortamı ısıtınız,
Donukta İlk Yardım;
Hafif donuklarda ilk yardım; hasta ılık yere götürülür, ayakkabı, çorap çıkartılır, el ve ayak kurutulur, hohlayarak nefesle veya koltuk altına sokularak ısıtılır.
Ağır donukta ilk yardım;
- Donuk kısım sarımtırak veya mavimtrak renkte olur,
- Bekleme sürecinde donan el veya ayak 40 derece suda bekletilir,
- Kuru hava tatbiki uygulanmamalıdır.